Zgodnie z art. 26 i 117 ustawy – Prawo ochrony środowiska (P.o.ś), jednym z zadań Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) jest ocena i obserwacja zmian klimatu akustycznego środowiska. Kryteria oceny w zależności od rodzajów ternu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy są określone:
- rozporządzenie MŚ z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wielkości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81).
Celem funkcjonowania podsystemu jest zapewnienie informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem realizowanej poprzez instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska takie jak pozwolenie, programy ochrony środowiska, w tym programy ochrony przed hałasem oraz rozwiązania techniczne ukierunkowane na źródła lub minimalizujące oddziaływanie, np. ekrany akustyczne. Pomiary oraz oceny powinny umożliwiać wyznaczenia obszarów o ponad normatywnym poziomie hałasu, na których należy skoncentrować działanie naprawcze. Ze względu na charakter zjawiska hałasu organizacja badań została zdecentralizowana. Zgodnie z ustawą – Prawo ochrony środowiska podstawowym poziomem oceny klimatu akustycznego jest powiat. Starosta, odpowiedzialny za dokonywanie ocen w formie map akustycznych opracowywanych i aktualizowanych w cyklach 5-letnich, wykonuje w tym celu pomiary i pozyskuje wyniki badań od innych jednostek. Jednocześnie, stosownie do ogólnych kompetencji wynikających z ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, wykonywane są oceny klimatu akustycznego w skali województwa. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska w wojewódzkim programie monitoringu środowiska określa zakres badań własnych a także zakres wykorzystania badań prowadzonych przez inne jednostki z mocy prawa wykonuje pomiary hałasu (art. 147;175 i 231 ustawy – P.o.ś.), niezbędny do wykonania ocen klimatu akustycznego w województwie, biorąc pod uwagę:- obszary priorytetowe wskazane w ustawie – Prawo ochrony środowiska,
-Sieć i natężenie ruchu drogowego i kolejowego,
- źródła przemysłowe w powiązaniu z planem ich kontroli realizowanym przez pion inspekcyjny.
Koordynację zadań dotyczących funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska w całości w (w tym także - hałasu) prowadzi Inspekcja Ochrony Środowiska, zgodnie ze szczegółowymi przepisami określonymi w ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska. Zgodnie z art. 23 ust. 3 tej ustawy Państwowy Monitoring Środowiska realizowany jest na podstawie:
- wieloletnich programów, opracowywanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw środowiska,
- wojewódzkich programów monitoringu, opracowywanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Zapisy aktualizowanych i nowelizowanych obecnie aktów prawnych, z uwagi na potrzeby implementacji regulacji Unii Europejskiej, porządkują i niejednokrotnie rozszerzają zadania PMŚ, na przykład w zakresie zbierania i przetwarzania danych na temat stanu Środowiska w Polsce oraz informowania społeczeństwa o stanie środowiska w kraju.
Należy zauważyć, iż w ostatnich latach wzrosła liczba interwencji ludności na nadmierny hałas w środowisku. Dotyczy to przede wszystkim hałasu komunikacyjnego. Zjawisko to wynika z dwóch czynników:
- systematycznego zwiększania się świadomości ekologicznej mieszkańców,
- wzrostu natężenia ruchu pojazdów na drogach oraz zmiana struktury ruchu, co jest skutkiem przyspieszającego w ostatnich latach motoryzowania się społeczeństwa. Na podstawie wyników badań i ocen poziomu hałasu przekazywanych przez WIOŚ do GIOŚ opracowywana jest cyklicznie ocena stanu klimatu akustycznego środowiska w skali kraju wraz z analizą trendów.
W ramach przyjętego „Programu Państwowego Monitoringu Środowiska w 2004 roku dla Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach” monitoringu stanu akustycznego środowiska, przeprowadzono badania na terenie Bytomia i Siewierza, uwzględniając w wyborze rejonów badawczych, drogi o charakterze krajowym i wojewódzkim, przebiegające przez strukturę urbanistyczną wymienionych miast.
Ogółem ustalono 9 rejonów badawczych (ryc. 1 i 2).w których monitorowano w tzw. punktach referencyjnych zmiany poziomu dźwięku w porze wiosennej, letniej i jesiennej.
Lokalizacja punktów referencyjnych odpowiadała pierwszemu rzędowi zabudowy mieszkaniowej sąsiadującej z rozpatrywaną drogą.
Symultanicznie z pomiarami monitoringowymi rejestrowano również poziomy dźwięku ruchu pojazdów w funkcji odległości w wybranych godzinach pory dnia przy równoczesnym pomiarze struktury i natężenia ruchu na wybranych trasach drogowych.
Niepewność całkowita wyznaczonego równoważnego poziomu dźwięku A, od źródeł hałasu drogowego, określonego dla czasu odniesienia T, w poszczególnych punktach obserwacji,
w środowisku zewnętrznym, szacowano na poziomie ufności 0.95 (dla współczynnika rozszerzenia k=2), wynosił nie więcej niż 1,6 [dB]. W tabelach 1 i 2 zamieszczono odpowiednio porównania wartości równoważnego poziomu hałasu drogowego, dla pory dziennej (6 00 – 22 00 ) i pory nocnej (22 00 – 6 00 ) Bytomia i Siewierza, 2004 r., względem obowiązujących poziomów progowych (Dz. U. Nr 8, poz. 81, 2002 r.). Dla zobrazowania wielkości imisji i zasięgu oddziaływania hałasu drogowego
w rozpatrywanych rejonach badawczych, ujmujących fragmenty dróg krajowych przebiegających przez teren Bytomia i Siewierza, posłużono się programem komputerowym LIMA. Przeprowadzono obliczenia na stworzonych komputerowo modelach fragmentów miast. Pozwoliło to zaprezentować zasięg i wielkość emisji hałasu drogowego (www.kotowice.pios.gov.pl). Poprawność prowadzonych analiz i prognoz komputerowych zweryfikowana została na drodze pomiarowej przez wyspecjalizowany zespół akustyków naszej Instytucji. Mapy akustyczne wybranych obszarów umożliwiają specjalistyczną analizę narażenia ludności na hałas.
Uzyskane wyniki badań wykazują zdegradowany (niekorzystny) klimat akustyczny w bezpośrednim sąsiedztwie badanych tras komunikacji drogowej Bytomia i Siewierza. Na przebadanych około 24 km dróg obu miast rozpoznano wielkości poziomów dźwięku przewyższające wartości progowe zarówno dla pory dnia jak i dla pory nocy ( w zależności od funkcji terenu). Poziom progowy jest wskaźnikiem operacyjnym przyjętym w celu podziału obszarów eksponowanych na hałas na dwie grupy: - obszary wymagające podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie ochrony przeciwdźwiękowej (tereny szczególnej uciążliwości),
- obszary eksponowane na ponadnormatywny hałas, lecz o poziomach umiarkowanych; przedsięwzięcia w zakresie ochrony przeciwhałasowej na danym terenie podejmowane są dalszej kolejności.
Stwierdzono przekroczenia wartości progowych w poszczególnych miastach: - Bytom - dla pory dnia w rejonie badań przy ul. Strzelców Bytomskich (PR3) w okresie wiosny i lata, ul. Wrocławskiej (PR4) we wszystkich okresach roku. Natomiast przekroczenia wartości progowych dla pory nocy zarejestrowano w rejonie badań przy ul. Kolejowej (PR1), ul. Strzelców Bytomskich w porze wiosny i lata (PR3), ul. Wrocławskiej (PR4) we wszystkich badanych okresach roku,
- Siewierz - w rejonie badań przy drodze krajowej DK86 (PR1), we wszystkich badanych okresach roku zarówno dla pory dnia jak i pory nocy. Ten przypadek jest szczególnie niepokojący z uwagi na charakter funkcji terenu przeznaczonego pod zabudowę związaną ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży. Zarejestrowano również przekroczenia progowego poziomu hałasu dla pory nocyw rejonie ul. Warszawskiej (PR4),
- analiza danych zawartych w tabeli 1 wykazuje, że na całym rozpatrywanym obszarze Bytomia, w bezpośrednim sąsiedztwie rozpatrywanych tras drogowych, poziom równoważny hałasu dla pory dnia kształtował się w przedziale 70< LAeq <75 dB (53% przebadanych ulic). W przypadku pory nocy kształtował się w przedziale 65< LAeq <70 dB (60% przebadanych ulic),
- analiza danych zawartych w tabeli 2 wykazuje również, że na całym rozpatrywanym obszarze Siewierza, w bezpośrednim sąsiedztwie rozpatrywanych tras drogowych, poziom równoważny hałasu dla pory dnia kształtował się w przedziale 65< LAeq <70 dB ( 58% przebadanych ulic). W przypadku pory nocy kształtował się w przedziale 70< LAeq <75 dB ( 42% przebadanych ulic), jak również ten sam procent (~42%) przypadał na przedział poziomu hałasu pomiędzy 60 – 65 dB.
Uzyskane rozpoznania pomiarowo-analityczne w zakresie akustyki środowiska na terenie Bytomia i Siewierza są znaczącym wstępem do kompleksowego opracowania mapy akustycznej zwłaszcza miasta Bytomia, co leży w kompetencjach władz Urzędu Miasta. Wykazane miejsca z przekroczonymi poziomami progowymi należy traktować priorytetowo w ramach tworzonych programów naprawczych ochrony środowiska przed hałasem. Działania, jakie właściwe władze powinny podjąć w tej dziedzinie, zgodnie z jej kompetencjami, powinny dotyczyć między innymi: - planowania ruchu komunikacyjnego,
- planowania użytkowania gruntami,
- technicznych środków zaradczych stosowanych przy źródłach hałasu,
- wyodrębnienia cichszych stref i źródeł,
- zmniejszenia przenoszenia dźwięku,
- regulacji, środków zaradczych lub bodźców stymulujących działających naprawczo dla zachowania standardów akustycznych.
Na obszarze o przekroczonym poziomie progowym hałasu, warunki akustyczne są bardzo uciążliwe, wręcz szkodliwe dla zdrowia i przy podejmowaniu działań ochronnych tereny takie powinny zostać traktowane priorytetowo.
Katarzyna Sorichta, Ryszard Danecki
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach |
