Idea współpracy transgranicznej narodziła się we Francji w XIX wieku. Od tego czasu termin ten staje się szerzej znany. Współpraca miała być obroną przed centralizacją życia społeczno-politycznego, ochroną własnej tożsamości i świadomości narodowej.
Zapoczątkowano zainteresowanie kulturą ludową, specyfiką narodową, a także wzmogło się poczucie odrębności etniczno-językowej. Powstała koncepcja utworzenia systemu rynków odrębnych, lokalnych oraz wzmocnienie w ten sposób więzi gospodarczych.
Obecnie najważniejszym aktem prawnym regulującym istotę współpracy transgranicznej jest Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, sporządzona w Madrycie 21 maja 1980 roku, oraz Europejska Karta Samorządu Terytorialnego uchwalona przez Radę Europy 15 października 1985 roku, które definiują termin współpraca transgraniczna, oraz wykształconych z jej struktur euroregionów.
Współpraca transgraniczna to każde wspólnie podjęte działanie mające na celu wzmocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub więcej liczby umawiających się stron, jak również zawarcie porozumień i przyjęcie uzgodnień koniecznych do realizacji takich zamierzeń. Podstawowe aspekty współpracy transgranicznej to:
- współpraca między przygranicznymi społecznościami – zwiększa efektywność samorządu lokalnego i regionalnego,
- prawo do współpracy z innymi społecznościami lokalnymi, krajowymi i zagranicznymi,
- jest pojmowana jako instrument pokoju – lepsze poznanie i wzajemne zrozumienie się narodów,
- jest to proces, w którym regiony i samorządy lokalne jednoczą swoje wysiłki w celu wspólnego rozwiązywania problemów pomimo dzielącej je granicy państwowej.
Najczęściej dziedzinami współpracy są: ochrona środowiska naturalnego, rozwój infrastruktury technicznej, planowanie przestrzenne, turystyka, kultura, ochrona przed katastrofami, restrukturyzacja przemysłu i rolnictwa. Istotną sprawą jest również współpraca transgraniczna w zakresie polepszenia warunków dla funkcjonowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, otwarcie rynku pracy i szkolenia zawodowe.
Proces integracji europejskiej na podbudowie współpracy przygranicznej ugruntowywał się poprzez tworzenie euroregionów jako wynik coraz ściślejszej współpracy przygranicznej na zachodzie i południu Europy.
Euroregion jest szczególną odmianą regionów transgranicznych wyróżniającą się wyższym stopniem instytucjonalizacji struktur współpracy transgranicznej. Pionierski charakter miały utworzone na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozwijające się dynamicznie euroregiony na pograniczu niemiecko-duńskim, niemiecko-holenderskim oraz niemiecko-francusko-szwajcarskim. Najstarszy euroregion to Euregio (1958) i Basiliensis (1961). Powstały także: Ems-Dollart, Regio, Mass-Rheim.
Główny cel polityki euroregionalnej to uświadomienie sobie przez społeczeństwa lokalne wspólnoty interesów. Podstawą współpracy są wspólne doświadczenia historyczne, powiązania kulturalne, wspólne interesy ekonomiczne. Współpraca zajmuje się kluczowymi dziedzinami życia społeczności lokalnych. Zakresem działalności jest: transport i komunikacja, ekologia, turystyka, współpraca kulturalna, współpraca w sferze agrarnej i zagospodarowania miast, planowanie przestrzenne, regionalny rynek pracy, wymiana specjalistów, zwalczanie bezrobocia, ścisła współpraca gospodarcza, polepszanie warunków życia. Do dnia dzisiejszego w Europie Zachodniej działa z powodzeniem co najmniej kilkadziesiąt porozumień transgranicznych.
Fundusze i programy w zakresie polityki regionalnej
Dla wsparcia rozwoju współpracy transgranicznej i euroregionalnej wykorzystuje się programy pomocy finansowej ze środków Unii Europejskiej i fundusze.
Programy:
1. INTERREG – celem tego programu jest zwiększenie potencjału gospodarczego regionów przygranicznych, jest nastawiony na wspieranie małych i średnich przedsięwzięć gospodarczych, przekształcony na początku lat dziewięćdziesiątych w INTERREG I – przeznaczony na realizację przedsięwzięć w granicach wspólnoty. Od 1994 r. przekształcony w INTRERREG II – nastąpiła możliwość finansowego wsparcia przedsięwzięć transgranicznych na obszarach zewnętrznych wspólnoty.
2. PHARE – program pomocowy dla jedenastu państw Europy Środkowej i Wschodniej, udostępniał środki finansowe na wsparcie procesu przemian gospodarczych i umacnianie systemu demokratycznego. Przygotowywał tę grupę państw do wstąpienia do UE.
3. PHARE – BALTIC SEA REGION – powstał w 1985 r., wspiera współpracę i projekty inwestycyjne w regionie Morza Bałtyckiego.
Fundusze:
1. Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji dla Rolnictwa.
2. Finansowy Instrument Doradztwa w Zakresie Rybołówstwa.
3. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, działający od 1975 r. przy Wspólnotach Europejskich, od 1988 r. zalecił wspierać przedsięwzięcia, które przyczyniają się do rozwiązywania specyficznych problemów na granicach wewnętrznych i zewnętrznych wspólnoty (skrót nazwy: FEDER).
Fundusze przyczyniają się do gospodarczej i społecznej spójności przez łagodzenie dysproporcji w zakresie poziomu życia ludności, infrastruktury regionalnej i zatrudnienia. Każdy fundusz ma swój statut, obszary aktywności i sposoby postępowania. Korzystały z nich kraje najuboższe w UE – Grecja, Irlandia, Hiszpania i Portugalia (regiony, w których PKB na mieszkańca wynosił mniej niż 75% średniego PKB w UE).
Szansa dla Polski
Polska przystąpiła do Konwencji Madryckiej 19 stycznia 1993 r., umożliwiło to tworzenie euroregionów z udziałem podmiotów polskich. Wcześniejsza w wielu przypadkach współpraca regionów przygranicznych spowodowała utworzenie euroregionów na wszystkich granicach Polski. Oczywistym jest, że zróżnicowanie regionów na poszczególnych granicach wymaga różnych warunków współpracy. Doświadczenia euroregionów Europy Zachodniej mogą być szczególnie cenne dla rozwijających się euroregionów na polskich pograniczach. Rozwój współpracy transgranicznej to długoletni proces, w który zaangażowane powinny być podmioty władzy na wszystkich szczeblach: lokalnym, powiatowym, regionalnym, a także centralnym. Należy zintensyfikować wysiłki dla pozyskania w latach 2007-2013 jak największej ilości środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności z kwoty 308 mld euro (wartość wg cen z 2004 r.). Środki te mają być przeznaczone na zwiększenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienie we wszystkich regionach i miastach Unii Europejskiej. Zmiany, jakie zaszły od momentu wejścia Polski do UE w dniu 1 maja 2004 r., stworzyły nowe możliwości dla zbliżenia i rozwoju pomiędzy regionami.
Granica południowa stała się granicą wewnętrzną UE. 18 grudnia 2006 r. podpisano nową umowę o współpracy transgranicznej pomiędzy RP a Republiką Czeską. Takie miasta, jak Racibórz, Wodzisław Śląski, gmina Gorzyce, usytuowane są w strefie nadgranicznej i już od 20 września 1998 r. wraz z 19 gminami po polskiej stronie (Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry) i 58 po czeskiej (Stowarzyszenie Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Opawskiego), skupione zostały w strukturach Euroregionu Silesia. Wszystkie regiony w Polsce dotknięte są problemami, również euroregion Silesia. Najbardziej dotkliwe to te związane z bezrobociem i transgranicznym rynkiem pracy. Korzystny efekt z pewnością przyniesie ściślejsza współpraca między izbami gospodarczymi pogranicza polsko-czeskiego. Najważniejszym skutkiem współpracy jest stopniowe zbliżenie do siebie narodów i przezwyciężenie peryferyjności obszarów pogranicza.
Unia Europejska stwarza możliwości, ale wymaga dużej aktywności ze strony samych obywateli i władz lokalnych państw członkowskich. Od nas samych zależy, czy szansę tę wykorzystamy.
Anna Bierska |
